Без географии Вы нигде

География наукалар быһа охсуһууларыгар сытар буолан элбэх билиини иҥэрэр, ону таһынан оҕо билиитин-көрүүтүн, мэйиитин икки полушариятын тэҥҥэ сайыннарар уонна хас биирдии үөрэнээччигэ «Пространственное мышление» биэрэринэн уратылаах.

Быйылгы улуустааҕы география олимпиадатыгар нэһилиэктэр бары кытта сатаабыттар эрээри, сорох оскуолалар кылаастара биллибэт төрүөтүнэн син биир кыттыбатахтар. Ол курдук, сэттис кылааска барыта 17 оҕо кэлэн, билиитин тургутта. Бастакы миэстэни гимназия үөрэнээччитэ Дмитрий Платонов (29,25 б) ылла. Иккиһи Айтал Текеянов (16,75 б) (Маҕарас), үсүһү Айархан Афанасьев (16,5 б) (А.Н.Осипов аатынан Бэрдьигэстээх орто оскуолата). Былырыын бастаабыт оҕо (26 б) ылбыт эбит буоллаҕына, быйылгы көрдөрүү арыый үрдээбитэ киһини үөрдэр.

Ахсыс кылаастарга барыта 17 оҕо кэлэн, кыттыыны ылбыт. Быйыл атын кылаастары кытта тэҥнээн көрдөххө, хаачыстыба арыый тупсубут. Ол курдук, бастакы миэстэни Өрт оскуолатын бастыҥ үөрэнээччитэ Татьяна Захарова (38 б) ылан географияҕа чиҥ билиилээҕин көрдөрөн, учууталын үөртэ. Иккис миэстэни Тимур Тимофеев (28 б) хомуйан, бэйэтэ да соһуйда (А.Н.Осипов аатынан Бэрдьигэстээх орто оскуолата). Онтон үһүс бириистээх миэстэҕэ Эрчим Лукин (27,75 б) (гимназия). Былырыын бу кылааска бастаабыт оҕо (30,9 б) ылбыт буоллаҕына, быйыл көрдөрүү быдан улааппыт, хайҕыахха эрэ сөп.

Тохсус кылаастарга барыта 16 эрэ оҕо билиитин тургутта. Ол курдук, бастакы миэстэни Карен Яковлев (25 б) (Атамай), ылан, инники күөҥҥэ таҕыста, иккиһи Айтал Жирков (21 б) (А.Н.Осипов аатынан оскуола) үөрэнээччитэ. Онтон үһүс бириистээх миэстэҕэ Рудольф Павлов (19,25 б) (Кировскай) уонна Розалия Михайлова (19,25 б) (гимназия) тигистилэр. Манна тоһоҕолоон этиэххэ наада, хайа да кылаастааҕар хаачыстыба көрдөрүүтэ быстар мөлтөх, былырыын өссө мөлтөх этэ (21 б). Онон тохсус кылаастарга үөрэтии хаачыстыбатыгар улахан болҕомто ууруллара эрэйиллэр.

Онус кылаастарга барыта 18 оҕо кэлэн кыттыбыт. Ол курдук, бастакы миэстэни Сайаан Степанов (44 б) (Маҥаны) ылан, географияҕа чыпчаал билиилээҕин көрдөрдө. Манна этиэххэ наада Сайаан ылбыт баала, онустарга хайа да сыллааҕар саамай үрдүк көрдөрүү буолар. Былырыын бастаабыт оҕо 22,5 б этэ. Онон Маҥаны оскуолата быйыл маладьыастаата, хайгыырга тыл тиийбэт. Иккис миэстэни Никита Аввакумов (32,7 б) (Семен Данилов аатынан оскуола). Үсүһү Арсен Тимофеев (27, 25 б) ылан, үөрдэ-көттө (Кэптин).

Куруук буоларын курдук, XI кылаастарга барыта 15 эрэ оҕо кэлэн кытынна. Төһө да оҕолор географияны быыбарга талбатахтарын иһин, син биир балаһыанньа быһыытынан кэлэн кыттыахтаахтар этэ. Үөрэххэ эрэ киирэр оҕолор кыттыахтаахтар диэн ирдэбил суох. Ол курдук, бастакы миэстэни Антон Петров (30,25 б)(гимназия) хомуйан эрэллээхтик бастаата. Иккис-үһүс миэстэлэри эмиэ В.В.Филиппов аатынан улуустааҕы гимназия үөрэнээччилэрэ Василий Старостин уонна Ярослав Колочев (28 б) ыланнар үллэһиннилэр. Онтон былырыын бастаабыт оҕо (38, 3 б) ылбыт буоллаҕына, быйылгы көрдөрүүтэ киһини үөрдүбэт. Олимпиада боротокуолун көрөн баран, туох түмүгү оҥоруохха сөбүй? Былырыын алта пууннаах рекомендация ылыллыбытын көрдөххө сорох ирдэбиллэр ситэ-хото туолбатахтар. Ол курдук, билии хаачыстыбата онус кылаастартан ураты кылаастарга эбиллиэхтээҕэр таҥнары түһүү барбыт.

Ханнык баҕарар оскуолаттан үөрэхтэригэр бастыҥ, чиҥ билиилээх оҕолор олимпиадаҕа кыттыахтаах этилэр буоллаҕа. Онон үөрэх улуустааҕы управлениета бу үөһэ ааттаммыт итэҕэстэри туоратар сыалтан күүстээх үлэни ыыттаҕына сатаныыһы, ирдэбили күүһүрдэн туран. Тоҕо сыл аайы сүрүн итэҕэстэр хатылана туралларый? Хаһан туоратыллар кыахтаахтарый?

Түмүккэ манныгы этэрим тоҕоостоох буолсу. Бэрдьигэстээх орто оскуолатыгар география сүнньүнэн алта олимпиадаҕа чаҕылхайдык кыттыбыт, 2020 с. Горнайтан аан бастаан Японияҕа Кейо университетыгар докторскай диссертациятын, английскай тылынан туйгуннук көмүскээбит Күннэй Кириллина, билигин Японияҕа Аан Дойдуга биллэр көстөр үлэлээх Сони корпорацияҕа экология салаатыгар сүрдээх таһаарыылаахтык үлэлии сылдьар. Онон оҕолорго туһаайан этиэм этэ, Күннэй Святославовна географияҕа ситиспит ситиһиитин, ылбыт кирбиитин ким саҥаттан хатылыаҕай? «Без географии Вы нигде!»

Владимир Парфенов,
суруналыыс, СӨ үөрэҕириитин үтүөлээх үлэһитэ, кыраайы
чинчийээччи.