1886 с. Байкалга көмүс хостооһунугар үлэлээбит, Мытаах чулуу киһитэ Афанасий Павлович Стручков, Михайло Архангельскай бириискэттэн 2061 солк. ылардаах эбит.
Мытаах Стручковтара ыарахан дьылҕалаах дьон. Былаас уларыйыытын кэмигэр, аҕыйах үөрэхтээх дьоннорун батыһан, итэҕэйэн, сэбиэскэй былааһы утаран, репрессияҕа түбэспиттэрэ, ытыллыбыттара, сыылкаҕа утаарыллыбыттара. Ол да иһин билигин Мытаахха Стручковтартан олохсуйа ким да хаалбатах. Бары араас сирдэринэн тарҕаммыттар.
Ааспыт сылга кинилэр ыччаттара, урууларын-аймахтарын түмээри, төрүччү оҥордулар, кинигэ бэлэмнииллэр. Элбэх чинчийии үлэтин ыыталлар.
Өссө 19-с үйэ бүтүүтүгэр Арҕаа Хаҥалас улууһуттан биир бастакынан, көмүс хостооһунугар кыттыбыттар, Мытаах дьоно буолалларын архыып докумуоннара кэпсииллэр.
1998 с. Солоҕон нэһилиэгин туһунан кинигэ таһаарарбытыгар, 20-с үйэ саҕаланарыгар, көмүс хостооһунугар үлэлээбит дьону испииһэктээбиппит. Онно ситэтэ суох чахчыларынан, сүүрбэттэн тахса киһи киирбитэ. Дьэ ол саҕана, атын биир да омугу харахтаабатах, нууччалыы «чот» да диэни билбэт дьон, табанан, атынан «дьол көрдөһө» бараллара. Сорохтор олох да утуйар таҥастарын, ыһыктарын дуомун салааскаларыгар соһон бараллара ээ. Өлүөхүмэҕэ эрэ буолбакка, Бодойбоҕо тиийэ. Бу хорсуннарын! Сорохтор онно олохсуйа хаалаллара. Онно суут-сокуон суох сиригэр, араас быһылааннарга түбэһэн, суорума суолламмыттар да бааллара.
Саха сиригэр көмүс хостооһунун промышленноһа төрүттэммитэ 100 сылын 2024 с. бэлиэтээтибит. Манна даҕатан, биһиги Мытаахпытыттан көмүс хостооһунугар, бэрт эрдэттэн кыттыбыттартан биирдэстэринэн Афанасий Павлович Стручков буоларын, бу архыып докумуонуттан көрүөххэ сөп. Кини 1886 с. Михайло Архангельскай бириискэҕэ үлэлээбитин иһин, 2061 солк. 11 ½ харчы ылардаах эбит.
Бу бириискэ Байкал тулатыгар баара. Афанасий Павлович бириискэҕэ мас таспытын иһин ылардааҕын туоһулаабыттар. Кини архыып докумуоннарынан көрдөххө, Бордьугунаан кинээс уола , Быыпсай Ньукулай кинээс быраата. Онон, бука, ити бириискэҕэ мас таһыытыгар сахалары үлэлэппитин иһин, ылардаах буолуо диэн сэрэйиэххэ сөп.
Хаартыскаҕа: көмүс сууйааччылар
Хаартыскаҕа: Көмүскэ үлэлээбит сахалар дьиэлэригэр төннөн эрэллэр
Кини бииргэ төрөөбүт убайа Николай Павлович Стручков 2-Морсото Ньукулай, көмүс үлэтигэр сылдьан олохтон барбыта. Кэлин Мытаахтааҕы баайын-дуолун былдьаһыы, үллэрии туһунан, архыып докумуоннарыгар сигэнэн, «Кууһума баай» диэн кинигэбэр суруйан турабын. Онно көрдөххө, чахчы көмүс үлэтигэр сылдьан көммүт, ол эрээри дьолун булбатах… дии санаабытым.
Афанасий уола Константин Афанасьевич Стручков-Илиитэ суох Көстөкүүн диэн аатынан биллибит киһи. Кыһыллары кытта Төхтүрдээҕи сэриигэ. илиитин тосту ыттарбыт дииллэрэ. Былааһы утарда диэн ааттанан, икки төгүл сууттанан эрэйи-муҥу көрбүтэ. 1989 с. биирдэ реабилитацияламмыта.
Мантан аллара Саха сиригэр көмүс промышленноһа сайдыан 40-ча сыл иннинэ, А.П.Стручков чахчы Байкал көмүһүн хостооһуҥҥа кыттыылаах буоларын туоһулуур Ордеры билсиһиҥ. Баҕар, ити хаартыскаҕа кини баара буолуо дуо?
№82/143 Копия
На 2061 руб. 11 ½ коп.
Ордеръ
Данъ сей отъ управления приисками золотопромышленника Михаила Ивановича Липаева и К Инородцу Якутского округа Западно-Кангаласского улуса Афанасию Павлову Стручкову въ том, что следует ему за доставленные лесные материалы на Михайло Архангельский прииск по 21 января с.г. въ выдачу денег две тысячи шестьдесять один руб. одиннадцать съ половиной копеекъ. Таковую сумму онъ Стручковъ по предъявлению сего ордера имеетъ получить на Михайло Архангельскомъ прииске. Апреля 3-го дня 1886 года. Подинное подписали: Управляющий приискомъ Потапов и Конторщикъ В.Андреевъ.
Что по сему ордеру уплата действительно следуетъ въ томъ удостоверяется Апреля 3 дня 1886 года.
Подлинное подписали: Управляющий приискомъ П.Тимановъ и Конторщикъ В.Андреевъ…
Василий Алексеев бэлэмнээтэ.