2023 с. Горнай улууһугар нэһилиэнньэҕэ социальнай көмүскэлин управлениета уонна Горнай улууһун сокуоннай саастарын ситэ илик оҕолору реабилитациялыыр киин холбоһон, Горнайдааҕы нэһилиэнньэ социальнай кэлим киинэ буолбута. Сандаара Заровняева салайааччылаах 3 салаанан 74 үлэһит үлэлиир.
Дьиэ кэргэҥҥэ уонна оҕоҕо социальнай көмөнү оҥорор салаа 10 хонуктаах, 5 күнүскү миэстэлээх. Сылга 60-70 саастарын ситэ илик оҕолор реабилитацияны ааһан тахсаллар. Оҕолор кэлэн эбии психолог, фельдшер дьарыктарыгар сылдьаллар, уйулҕалара, ис туруктара чөлүгэр түһэригэр араас хайысхалаах үлэлэр ыытыллаллар. Сайынын 20 оҕону хабан туран, икки сезон «Арт-плей», «Радуга детства» лааҕырдар үлэлииллэр. «Территория счастливого детства» диэн комплекснай социальнай-реабилитационнай бырагыраамаҕа олоҕуран үлэ тэриллэр.
Оҕо, дьиэ кэргэн социальнай сибээстэрин саҥардыы, кини олоҕун харыстабыла биһиги тэрилтэбит сүрүн сыала буолар.
Дьиэ кэргэҥҥэ социальнай көмөнү оҥорууга үлэбит биир сүрүн хайысхатынан социальнай тулаайахсыйыыны сэрэтии үлэтэ буолар. Улуус үрдүнэн 57 дьиэ кэргэн, ол иһигэр 162 саастарын ситэ илик оҕолор профилактическай учуокка тураллар. «Добрая идея» АНО «Территория возможностей» диэн хайысханан “Кэскил дьиэ кэргэн лааҕыра” диэн бырайыагынан 335 тыһ. 882 солк. грант ылан үөрүүбүт үксээтэ. «Среда возможностей — 2024» Тимченко фондатын аһаҕас бырайыактары көрүүгэ кыттан, «Горизонты Берд» бырайыакпыт кыайыылааҕынан таҕыста.
Социальнай кутталлаах балаһыанньаҕа эбэтэр ыарахан быһыыга-майгыга түбэспит дьиэ кэргэттэри кытары үлэни тэрийиигэ биир сүрүн соругунан тэрилтэлэр икки ардыларыгар ситимнээх үлэ буолар, ыарахан быһыыга-майгыга түбэспит оҕолор бырааптарын уонна сокуоннай интэриэстэрин харыстыырга көдьүүстээх үлэ ыытыллар.
«Аҕа көлүөнэ» федеральнай, «Демография» национальнай бырайыактар чэрчилэринэн, аҕам саастаах уонна доруобуйаларынан хааччахтаах, көрүүгэ-истиигэ наадыйар дьону “Өр кэмнээх көрүү-истии ситимэ” пилотнай бырайыак типовой систиэмэтэ бигэргэтиллибитэ. 2023 с. пилотнай бырайыак 4 улууска: Тааттаҕа, Намҥа, Чурапчыга уонна Горнайга киирбитэ.
2024 с. ахсынньы 18 күнүнээҕи туругунан уһун кэмҥэ көрүү-истии систиэмэтигэр аҕам уонна доруобуйатынан хааччахтаах 58 киһи баар. Ол курдук Бэрдьигэстээхтэн – 37, Маҕарастан – 3, Дьиикимдэттэн – 3, Өртөн – 3, Аһыматтан – 1, Күөрэлээхтэн – 2, Бэс Күөлүттэн – 4, Орто Суртан – 1, Кэптинтэн – 4 киһи киирдилэр. Кинилэри 37 исписэлиис көрөр-истэр. Улуустааҕы балыыһаны кытта биир ситимнээх үлэ тэриллэр. Итини таһынан техническэй реабилитация малын уларсар пуун арыллан үлэлиир. Техническэй чөлүгэр түһэрии мала-сала (орон, инбэлиит көлөөскөтө, ходуноктар, торуоскалар уо.д.а) барыта 2000000 солк. ылыллыбыта. Техническэй чөлүгэр түһэрии мала наадыйааччыга, нэьилиэнньэҕэ босхо уларсыллар.
Кырдьаҕаһы-кыамматы көрүүнү-харайыыны, доруобуйаларын туругунан хааччахтаах дьоҥҥо көмө-өйөбүл буолууну таһынан, аҕам саастаах дьону көрөргө үөрэтии оскуолата үлэлиир.
Соҕотох, кыаммат кырдьаҕастары уонна инбэлииттэри нэһилиэктэри барыларын хабан, 10 социальнай үлэһит 64 киһини көрөр.
Көрүллэр киһини аҥаардас көрүү-истии эрэ буолбакка, кини сылдьар эйгэтин тупсарыыга, социокультурнай реабилитациялааһыҥҥа, олоҕун актыыбынай өттүгэр туһаайыыга, социальнай сибээстэрин тилиннэриигэ үлэ туһаайыллар.
Социальнай көмөнү туһанааччылары кытта үлэлиир отдел иһинэн көрүллэр көмөлөр:
Доруобуйаларынан хааччахтаах инбэлиит, кулгаахтарынан мөлтөхтүк истэр, кыайан саҥарбат, оҕолору доруобуйаларын чөлүгэр түһэриигэ сылын ахсын Нерюнгрига «СУВАГ» өрөспүүбүлүкэтээҕи реабилитациялыыр кииҥҥэ 11 инбэлиит оҕону, Нерюнгрига өрөспүүбүлүкэтээҕи доруобуйаларынан хааччахтаах оҕолору реабилитациялыыр кииҥҥэ 6 инбэлиит оҕону, Дьокуускайга инбэлииттэри социальнай доруобуйаны тупсарар комплекснай реабилитационнай кииҥҥэ 44 инбэлиити уонна Дьокуускайга өрөспүүбүлүкэтээҕи доруобуйаларынан хааччахтаах оҕолору реабилитациялыыр кииҥҥэ 50 инбэлиит оҕону эмтэтэн кэллэ.
«Үйэ оҕото» сыаллаах хапытаалы 139 ийэ ылла. Өрөспүүбүлүкэтээҕи «Дьиэ кэргэн» ийэ капитала 3-с уонна онтон элбэх оҕолорун оҕоломмут 76 ийэлэргэ ананна.
26 инбэлииккэ 800 тыһ. солк. суумалаах техническэй средстволар бэрилиннилэр.
Материальнай көмөнү 10 кыаммат дьиэ кэргэҥҥэ, ыарахан материальнай балаһыанньалаах, өрөспүүбүлүкэ тас өттүгэр эмтэнээччилэргэ, суһал ситуацияларга (баһаар) 281 тыһ. 420 солк. 40 харчы бэрилиннэ.
Чэпчэтиилээх босхо санаторнай-курортнай путевканан 10 үлэ бэтэрээнэ эмтэннэ уонна сынньанна.
Санаторийга эмтэммит путевкатын сыанатын харчынан толуйууга 5 үлэ бэтэрээнигэр 252 тыһ. 547 солк. 82 харчы төлөннө.
Кыра дохуоттаах 101 дьиэ кэргэҥҥэ гаас ситимигэр холбоноллоругар 15 231124,36 солк. көмө оҥоһулунна, ону таһынан социальнай гаастааһыҥҥа российскай оҥоһуулаах оһохтору туруоралларыгар 3 дьиэ кэргэн 416265,08 солк. көмөнөн туһанна.
Горнайга элбэх оҕолоох дьиэ кэргэттэр сир ылыытыгар уочаракка турар дьиэ кэргэттэртэн, сир ылартан аккаастанан 15 дьиэ кэргэн 200 тыһ. ипотека төлөөһүнүгэр, дьиэ тутуутугар матырыйаал ылалларыгар көмөнү туһаннылар.
Өрөспүүбүлүкэтээҕи уочаракка турар 5-тэн элбэх оҕолоох дьиэ кэргэттэр олорор дьиэ тутталларыгар эбэтэр атыылаһалларыгар быйыл 1 дьиэ кэргэн сертификат ылла. Ону таһынан дьиэлэрин усулуобуйаларын тупсаралларыгар харчынан сертификаты уочаракка турар 3 дьиэ кэргэн ылары ситистэ. Быйылгы сылга 5 уонна онтон элбэх оҕолоох 11 дьиэ кэргэн өрөспүүбүлүкэтээҕи уочаракка турдулар.
2024 с. Горнай улууһугар 138 кыра дохуодтаах дьиэ кэргэҥҥэ уонна соҕотох олорор үлэтэ суох дьоҥҥо социальнай контракт материальнай көмө бэриллиннэ. Социальнай контракт араас бырагыраамаларга арахсар. Холобур:
Чааһынай хаһаайыстыбаны тэриниигэ (оттуур сир, хотон, оҕуруот аһын үүннэрэргэ сөптөөх сир уонна объект баар буолуохтаах) – 10 дьиэ кэргэҥҥэ бэрилиннэ.
Бэйэ дьыалатын арыныыга 29 дьиэ кэргэҥҥэ бэрилиннэ.
Кыра дохуоттаах дьиэ кэргэҥҥэ уонна соҕотох олорор үлэтэ суох дьоҥҥо араас хайысхаларынан көмө баар 81 дьиэ кэргэҥҥэ, 8 соҕотох дьоҥҥо бэрилиннэ.
Горнай улууһун нэһилиэнньэтигэр 2024 сылга 21 мөл. солк. кэриҥэ оҕолоох ыалларга государственнай өҥөлөр араас көрүҥнэрэ тириэрдилиннилэр.
– 184 кыаммат ыаллар оҕолоругар оскуола тэрилин, таҥаһын-сабын ылалларыгар 3 мөл. 082 тыһ. солк. биирдэ бэриллэр компенсация төлөннө.
– 27 эдэр ыалларга бастакы оҕолорун оҕоломмуттарыгар 93 тыһ. 995 солк. төлөннө.
– 17 эдэр ыалларга бастаан ыал буолбуттарын иһин төлөбүр 1350000 солк. төлөннө.
– 3-с уонна онтон кэлэр оҕолорун оҕоломмут ыалга 1 мөл. 988 тыһ. солк. төлөннө.
– Иккис оҕоҕо өрөспүү-бүлүкэтээҕи Ийэ хапытаала 25 ыалга 6672000 мөл. солк. төлөннө.
Биэнсийэҕэ эбии төлөбүрдэр:
– 24 гос.сулууспаҕа үлэлээбит биэнсийэлээхтэргэ 2 мөл. 734 тыһ. 693 солк. 74 харчы.
– 12 хараҕынан олох көрбөт инбэлииттэргэ 581472 солк.
– 2 түөрт уонна онтон элбэх оҕону төрөппүт уонна ииппит, үлэлээбэт ийэлэргэ 144000 солк.
– 12 булчуттарга, ыанньыксыттарга 331 тыһ. солк.
– 26 үлэ фронун кыттыылаахтарыгар – 302 тыһ. солк.
– 216 70-тан 80-нарыгар диэри саастаах биэнсийэлээхтэргэ 2109888 тыһ. солк.
– 98 биэс уонна онтон элбэх оҕону төрөппүт ийэлэргэ – 360 тыһ. солк.
– 14 үлэтэ суох дьон өлүүтүгэр 170 тыһ. 728 солк. аймахтарыгар төлөннө.
Элбэх оҕолоох ыалларга туоһулуур дастабыранньа 333 дьиэ кэргэҥҥэ бэрилиннэ.
2024 сылга СӨ “Үлэ бэтэрээнэ” дастабарыанньаны 61 киһи ылла, «Россия Федерациятын Үлэ бэтэрээнэ» дастабарыанньаны 2 киһи ылла.
– 1544 Федеральнай льготниктарга 28 мөл. 607 тыһ. 662 солк. 67 харчы олох-дьаһах өҥөлөрүгэр (ЕДВ, ЖКУ) чэпчэтии төлөннө.
– 2513 өрөспүүбүлүкэтээҕи льготниктарга 36 мөл. 367 тыһ. 017 солк. 48 харчы олох-дьаьах өҥөлөрүгэр (ЖКУ), 48 мөл. 120 тыһ. 263 солк. 97 харчы ый аайы төлөнөр чэпчэтиилэр (ЕДВ) төлөннүлэр.
– Кыра дохуоттаах тиийиммэт биэнсийэлээхтэргэ 21 мөл. 175 тыһ.748 солк. 34 харчы төлөннө.
Социальнай кэлим киин үлэһиттэрэ нэһилиэнньэ туһугар туһаайыллыбыт үлэлэрэ улууспут олохтоохторугар күүс-көмө буолаллар уонна кэлэн иһэр Саҥа дьылынан барыгытын итиитик-истиҥник эҕэрдэлиибит!