Соторутааҕыта Маҥаны нэһилиэгэр баран кэлбиппит. Дэриэбинэҕэ киирэ түһээт, сыһыыга аһыы сылдьар ынахтары, сылгылары бэлиэтии көрдүм. Билигин да нэһилиэк туруу үлэһит дьоно хаһаайыстыбаны тэринэн, көрөн-истэн үлэлииллэрэ хайҕаллаах, махталлаах.
Маҥаны нэһилиэгин олохтоохторо урут-уруккуттан үлэһит дьонунан аатырара. Сопхуос тигинэччи үлэлиирин саҕана, оҕолуун-улахан дьоннуун күнүстэри-түүннэри сопхуоска үлэлээн, бастыҥнар ааттарын ылаллара.
1991 с. Дойду үрдүнэн сүҥкэн экономическай уларыйыы тахсыбыта. Биһигини да ол балаһыанньа тумнубатаҕа, ол гынан баран миэстэтигэр сөптөөх дьаһаллар ылыллан, кооперация үлэтэ саҕаламмыта. Сыл-хонук элэс гына оҕуста, тыа хаһаайыстыбатыгар уларыйыы-тэлэрийии барбытын үрдүнэн, олохтоохтор ынах-сылгы көрүүтүн ыһыктыбакка сылдьаллар. Олортон биирдэстэрэ элбэх оҕолоох, сиэннээх Татьяна, Василий Стручковтар буолаллар. Итиччэ тиийбит киһи буоларым быһыытынан, ыалдьыт буолан киирэн, кэккэ ыйытык боппуруостардаах буоллум. Ыал дьонум сэмэйдэр, ону тылбар киллэрэн урукку кэмнээҕи үлэлэрин кэпсээтилэр.
Ыал аҕата Василий Егорович олоҕун устата механизаторынан үлэлээбит, билигин да тимир көлөттөн илиитин араарбат. Алаһа дьиэ хаһаайката Татьяна Егоровна бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсыар диэри арыы сыаҕар үлэлээбит. Иккиэн оҕо эрдэхтэриттэн төрөппүттэрин кытта тэҥҥэ батыһа сылдьан, соп-хуос үлэтигэр эриллэн-мускуллан үлэлээбит буолан, ханнык да үлэттэн толлон турбаттар. Татьяна Егоровна нэһилиэккэ урукку кэрдиис кэминээҕи үрүҥ илгэни дэлэппит арыы сыаҕын тэрилтэтин үлэтин сырдатарыгар көрдөстүм:
– Мин тоҕус оҕолоох дьиэ кэргэҥҥэ 1956 с. Көтөт учаастагар төрөөбүтүм. Ийэм Мария Филипповна Слепцова, аҕам Егор Николаевич Чемезов үйэлэрин тухары сопхуоска үтүө суобастаахтык үлэлээбит дьон. Кировскай орто оскуолатын 1975 с. бүтэрэн, “Оскуола – производство – үрдүк үөрэх” диэн ыҥырыынан нэһилиэкпэр үс сыл ыанньыксытынан үлэбин саҕалаабытым. Биирдии бэйэбит 20 ынаҕы көрөн-истэн, сыллааҕы былааны толорорго, биир да өрөбүлэ суох, кыһыҥҥы аам-даам тымныыны, сайыҥҥы куйаас күннэри аахсыбакка үлэлээбиппит. Онтон 1979 с. арыы сыаҕар лаборанынан анаммытым. Ол сыл арыыны астыыр маастар үөрэҕин бүтэрбитим.»
Ити кэмтэн ыла бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсыар диэри үрүҥ ас эгэлгэтин астаан кэллэ. Кэргэнинээн Василий Егоровичтыын харахтарынан хайҕаһан, тапталларын холбоон, 1979 с. ыал буолаллар. Утуу-субуу оҕолоноллор. Үлэлэригэр бардахтарына төрөппүттэрэ төһүү көмө буолалларын махтана, ахта санаан кэпсээтилэр. Арыы сыаҕын үлэтигэр үс киһи туруулаһан күннүктээн үлэлиирэ. Күҥҥэ 2 тн тахса үүтү эрийэн, сүөгэйи пастеризаторга оргутан, маслобойкаҕа оҕустаран, арыы астаан таһаараллар. Үлэлэрэ сарсыардаттан саҕаланан, киэһээҥҥи хараҥа халлааны кытта ыпсара. Аны санаатахха, салла саныыр, икки ферматтан аҕалбыт 40 кг бөтүөннээх үүтү көтөҕөн, сүгэн, сууйан, оргутан, арыылаан, күҥҥэ 12-13 дьааһык арыыны подвалга түһэрэн (ол саҕана морозильник суоҕа). Санитарнай ирдэбил өттүнэн барытын олоччу толороллоро.
Эттэххэ дөбөҥ, итиччэ ыарахан, сылаа-лаах үлэни үс киһи эрэ сыах үлэтин кыайа-хото, биир да өрөбүлэ суох, үлэлиир сыахтарын оһоҕун оттон үлэлииллэрэ. Татьяна Егоровна билигин сонньуйа ахта саныыр, эдэр буолан туох баар үлэни үмүрүтэн туттахпыт диэн.
Маастарынан Анна Степанова, оробуочайынан Конон Федоров кинини кытта бииргэ үлэлэспит дьон буолаллар. Бары да идэлэригэр бэриниилээх, таһаарыылаах, биир сомоҕо буолан үлэлээбит кэмнэрин махтана саныыр.
Утум, удьуор салҕанар. Билигин нэһилиэк олохтоох арыы сыаҕар кыргыттара үлэлии сылдьаллар. Татьяна, Василий Стручковтар төһө да сааһырдаллар, илиилэрин үлэттэн араарбаттар, кыралыын-улаханныын ынах сүөһүнү, сылгыны, түргэнник ситэр дьиэ кыылын, куруолуктары, сибиинньэни иитэллэр. Бэйэ иҥэмтэлээх аһынан оҕолорун, сиэннэрин хааччыйаллар. Сайын аайы оҕуруот аһын эгэлгэтин олордон, ботуччу үүнүүнү ылан хаһааналлар. Оттуур сирдэригэр оҕолорун, сиэннэрин батыһыннара сылдьан, үлэ сатабылыгар үөрэтэллэр, олоххо бэлэмнииллэр. Түбүктээх үлэттэн бириэмэ булан, нэһилиэк иһинэн ыытыллар тэрээһиннэргэ, уус-уран самодеятельность актыыбынай кыттыылаахтара. Татьяна Егоровна тарбаҕар талааннаах, олус кэрэ көстүүлээх баайыы сон, сахалыы моһуоннаах оҥоһуктары уо.д.а. тикпитэ.
Василий Егорович бастыҥ механизатор уонна сыбаарсык. Нэһилиэк дьоно алдьаммыт тиэхиньикэлэрин кэлэн сыбааркалаталлар, оҥортороллор. Үгүс дьон махталын ылаллар.
Сырдатан суруйбут үтүө дьоннорум үлэлэрэ сыаналанарын, үгүс элбэх Махтал суруктар, наҕараадалар туоһулууллар. Татьяна Егоровна СӨ тыатын хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, Василий Егорович “Улуус сайдыытыгар кылаатын иһин” бэлиэ хаһаайына.
Үлэ диэн дьон аргыһа, олох үрдүк муудараһа диэн бэргэн этии баар. Быйыл өрөспүүбүлүкэҕэ Үлэ сылынан биллэриллибитин дьон-сэргэ биһирии истибиппит. Урукку кэмҥэ бэриниилээхтик, ыарахан, чэпчэки диэбэккэ үлэлээбит дьону үйэтитэн суруйуохха наада. Махтал буоллун үлэ дьонугар.
Валентина Яковлева