Быйыл улууспутугар Урбаан, Россияҕа Дьиэ кэргэн сыла түмүктэнэн эрэр. Онон сиэттэрэн, бүгүн кэпсиир дьонум Кировскай нэһилиэгин сис ыалларыттан биирдэстэрэ – Анна Николаевна, Потап Николаевич Павловтар буолаллар. Үөһэ суруллубут бэлиэтэнэр сылга толору эппиэттэһэн, бүтүн дьиэ кэргэнинэн идэлэрин лаппа баһылаабыт, улууспут биир бастыҥ үлэлээх урбаанньыттарынан буолаллар диэтэхпинэ алҕаһаабатым буолуо.
Анна төрөппүттэрэ утуу-субуу эрдэ өлөн, түөрт бииргэ төрөөбүт оҕолору ыраах, чугас аймахтара биирдиилээн ииттэ ылбыттара. Аняны ийэтин өттүнэн аймаҕа Улита Романовна Степанова ылан, бэйэтин кытта батыһыннара сылдьан, үлэҕэ-хамнаска үөрэппитэ. Оҕо сааһа Бэрдьигэстээх кырдалыгар ааспыта. Оскуоланы бүтэрэн баран, ийэтигэр көмө буолар санааттан, Дьокуускайга биир сыллаах атыыһыт үөрэҕин бүтэрэн, дойдутугар кэлэн, гастроном маҕаһыыныгар атыылааччынан үлэтин саҕалаабыта. Салгыы үлэлии-үлэлии кооперативнай техникумҥа товаровед идэтигэр кэтэхтэн үөрэнэ киирбитэ. Үлэлии сырыттахтарына Аняны дьүөгэтинээн Кировскай нэһилиэгэр быстах кэмҥэ үлэлэтэ ыыталлар. Ол сылдьан ыйаах-чаас ыйыытынан, олоҕун аргыһын Потаптыын көрсөн, харахтарынан хайҕаһан, сүрэхтэринэн сөбүлэһэн ыал буолаллар. Эдэр ыал Кировскайга дьиэ-уот тэринэн, олохсуйарга быһаарыналлар.
Кэргэнэ Потап 11 оҕолоох Анна Потаповна, Николай Ильич Павловтар үлэһит дьиэ кэргэнигэр ортоку оҕонон төрөөбүтэ. Бэйэтэ сопхуос төһүү үлэһитэ, нэһилиэк эдэр ыччатын биир актыбыыһа. Сайынын оттооһуна, от сиэмэтин хомуйуута, күрүө-хаһаа тутуута, барыта эдэр дьон күүстээх санныларыгар сүктэриллэн, сопхуос инники күөҥҥэ, бастыҥнар ахсааннарыгар киирбитэ.
1995 с. эдэр киһиэхэ төрөөбүт нэһилиэгин салайар, дьаһалта баһылыгынан анаммыта. Хаһан да буоларын курдук бу эппиэтинэстээх соругу чиэстээхтик толорбута. Кыстыктары сүөһү, сылгы өлүүтэ суох туоратар манан дьыала буолбатаҕа чуолкай. Ити курдук үлэлии-хамсыы олордохторуна уларыта тутуу саҕаламмыта. Үтүө суобаһынан, биир да ыалы матарбакка сири, баайы-дуолу үллэрбиттэрэ. Хас биирдии боростуой ыалга ырыынак ыар тыына бүрүүкээбитэ. Дойду үрдүнэн ыһыллыы-тоҕуллуу, дьон үлэтэ-хамнаһа суох хаалан, муммут кус оҕолорун курдук туран хаалбыттара.
Маннык ыарахан кэмнэргэ саха дьоно олорон биэрбэтэхтэрэ. Хороҕор муостааҕы, сыспай сиэллээҕи эрэ иитиннэхтэринэ уустук балаһыанньаттан тахсалларын өйдөөбүттэрэ. Анялаах Потап паайга ылбыт сүөһүлэрин элбэтэн, үүт, эт туттаран, аны бэйэлээх бэйэлэрин тустарыгар үлэлээбитинэн барбыттара.
Кэлин 2000 с. бэттэх аны урбаан дьыалатынан дьарыктаммыттара. Билбэттэрэ-көрбөттөрө элбэҕэ эрээри, бэйэлэрин сахалыы өйдөрүнэн, мындыр толкуйдарынан аа-дьуо ылсан испиттэрэ. Кировскай нэһилиэгинэн федеральнай суолталаах «Бүлүү» суола ааһарынан, суол аттынааҕы сервиһи тэрийэн, «Ааһыма» диэн чайнойу туттан үлэлэтэн саҕалаабыттара. Айан дьонун иҥэмтиэлээх, бэйэ хаһаайыстыбатын этинэн оҥоһуллубут аһынан аһатан, сотору кэминэн айанньыттар кинилэр чайнойдарын быһа ааспат буолбуттара. 2006 с. СӨ Президенин М.Е.Николаев гранын ыланнар, эбии үүнэллэригэр-сайдалларыгар, тирэх буолбута саарбаҕа суох. 2002 с. пилорама, 2004 с. нэһилиэктэригэр ас-үөл атыылыыр маҕаһыын арынан, үлэ күөстүү оргуйар. Оҕолор дьонноругар көмөлөһөн тэҥҥэ үлэлэһэллэр.
Анялаах Потап икки кыыс, биир уол оҕоломмуттара. Күнүс күүстээх үлэ, ол быыһыгар хаһаайыстыба көрүүтэ, наар солото суох буоланнар, оҕолорун эрдэ бэйэлэрин бэйэлэрэ дьаһана үөрэппиттэрин, ийэлэрэ билигин астына саныыр. Ас астыырга төлөпүөнүнэн кытта көмөлөһүннэрии эмиэ баара. Ол түмүгэр кыргыттар түргэн-тарҕан туттунуулаах, асчыт буола улаатан, араас бүлүүдэлэри минньигэстик астыыр буола улааппыттара.
«Соҕотох уолбун биэс сааһын туолбутун кэннэ аҕатыгар туттарбытым. Күн аайы тыраахтарга тиэллэ сылдьар, ардыгар сонно утуйан ылар. Ол сылдьан аҕата тугу гынарын барытын көрөн улааппыт буолан, уолум билигин механизатор бэрдэ. Оччолорго саамай сөпкө дьаһаммыт эбиппин», – диэн Анна Николаевна күлэн кэбиһэр.
Билигин кыргыттар бизнес тутаах үлэһиттэрэ, эдьиий киһи Анна ийэлээх, эбэтин аатын сүгэр, тастан Москватааҕы экономическай институтун бүтэриэҕиттэн ыла, ааҕан-суоттаан, аныгы бизнеһи бэрт сатабыллаахтык салайсар, кини эт аһы кыайа-хото тутар. Балта Улита маҕаһыыны салайар, бэйэтэ кондитер идэлээх буолан, бурдук аска ордук чугас, араас бэйэлээх минньигэс тортары оҥорор.
Уоллара Петр үөһэ этиллибитин курдук дэгиттэр механизатор, аҕа киһи киэн туттуута. Бөһүөлэк кэҥээн, дьиэ туттар дьон маска наадыйыылара үксээбитэ. Онон Потап уолунаан Петрдыын мастерской туттан вагонка, плинтус о.д.а тутуу матырыйаалларын оҥорон таһаараллар.
Дьэ итинник, оҕолорун бэрт кыра эрдэхтэриттэн үлэҕэ такайан, бэйэни кытта илдьэ сылдьан, бэйэ холобурунан иитиитэ, кинигэҕэ суруллан турардааҕар туһалааҕын олох көрдөрдө, көрдөрөн да иһиэ.
Ону таһынан «Сөдүөччүйэ алааһыгар» сылгы баазатын үлэҕэ киллэрэн, сылгыны хото ииттэн, эт буоппуруоһа быһаарыллыбыта. Ынах сүөһү көрүүтэ-истиитэ элбэх бириэмэни ирдииринэн, сүөһүнү сылгыга атастаһан, кинилэргэ сөптөөх усулуобуйаны тэрийэн, аһын-үөлүн быһаардахха, сылгы барахсан ыларынааҕар биэрэрэ элбиир.
Анна Николаевна уопсайынан атыы-эргиэн тэрилтэлэригэр лоп курдук 25 сыл үлэлээбитэ. Ханна да үлэлээбитин иһин мэлдьи эппиэтинэстээх сыһыаннаах, үлэттэн дьолун булбут киһи. Өр сыралаах үлэтэ сыаналанан, Коммунистическай үлэ удаарынньыга (1979 с.) атыы-эргиэн туйгуна (1998 с.), үлэ бэтэрээнэ (2009 с.), Улуус сайдыытыгар киллэрбит кылаатын иһин (2024) с. бэлиэтэммитэ.
Анна Николаевна бэйэтэ сүрдээх үлэһит киһи буолан, үлэһит дьону ханна да сырыттар сэҥээрэр. Бэйэтэ үлэлиэн баҕарар дьону үөрэ-көтө көрсөр. Сайын устудьуон оҕолору үлэҕэ ылан, кыргыттары чайнойугар, уолаттары пилорамаҕа үлэлэтэн, күһүн үөрэнэ баралларыгар үптээх буолалларын хааччыйар. Ол эрэ буолуо дуо, Анналаах Потап оҕо саадын, оскуола меценаттара, араас нэһилиэккэ буолар тэрээһиннэргэ, спортивнай күрэхтэһиилэргэ наар спонсордыыллар.
1996 с. эр киһини, уол оҕону бэйэлээх бэйэ үгэһигэр — булка, сиэри-туому үүнэр ыччакка иҥэрэр сыаллаах, Булчут күрэҕин тэрийбиттэрэ. Бастаан нэһилиэктэригэр ыыппыттарын, дьон-сэргэ биһирээн, эһиилигэр улуустааҕыга кубулуппуттар. Билигин ол күрэхтэһиилэрэ улаатан, өрөспүүлүкэ таһымыгар ыытыллар буолбутуттан, киһи эрэ үөрэр, киэн туттар.
Олоҕу хайдах баарынан ылынан, үүммүт күнтэн дуоһуйууну сомсор, үлэни өрө тутар дьиэ кэргэттэри киһи убаастыы көрөр. Анна Николаевна, Потап Николаевич тэрийбит дьиэ кэргэнинэн бизнестэрэ сайдан, саҥа кэрдиискэ тахсан, аныгы баараҕай тутуулаах комплекска кубулуйда. Бу барыта ситтэҕинэ-хоттоҕуна, айанньыт уһун сындалҕаннаах айана кылгыыр, тиийэр сирэ чугаһыыр буолуохтун.
Утум салҕаныыта, сайдыыта, өссө кэҥээн, тэнийэн үйэлэри уҥуордаан барыыта – бу буолар дьиэ кэргэн өлбөт-сүппэт үйэлэниитэ, көлүөнэттэн көлүөнэ бэриллэн иһиитэ.
Жанна Оленова,
үлэ бэтэрээнэ.