От ыйын ортото буолла. Билигин тыа хаһаайыстыбатынан дьарыктанар дьон от үлэтин түбүгэр сылдьар. Хороҕор муостааҕы, сыспай сиэллээҕи иитэн, элбэтэн таһаарыыга от үүнүүтэ сүрүн оруолу ылар. Тыа хаһаайыстыбатын улуустааҕы управлениетын начаалынньыгыттан Роман Филипповтан улууска оттооһун үлэтэ хайдах былааннаах ыытылларын туһунан сырдатарыгар көрдөстүбүт.
– От ыйын 15 күнүнээҕи оперативнай бэриллиинэн 200 гаа сир охсуллан, 110 тн бэлэмнэннэ. Быйыл оппутугар 11 880 тн от уонна 555 тн сенаж бэлэмнииргэ былаан ылынныбыт. Былааммытын 76 % тириэрдиэхпит диэн эрэнэбит. Ааспыт сыллааҕы отторбутун ааҕынаммыт, сенажпытын эбинэммит кыстыгы туоруохпут диэн толкуйдуубут.
От үлэтин хаамыытын күүһүрдэр туһуттан нэһилиэктэргэ оперативнай ыстаап тэрилиннэ. Исписэлиистэрбит иһитиннэриилэринэн от үүнүүтэ үөрдүбэт. Үрдүк ходуһалар кууран хаалбыттар. Онон үрэх сирдэргэ тахсыахха сөп диэн көрөбүт. Билигин илиинэн оттуур биригээдэлэри хайдах быһыылаахтык тэрийэргэ үлэни үөрэтэбит.
Улууспут биир бөдөҥ хаһаайыстыбата Петр Данилов оттууругар кыһалҕаны көрсөн олорор. Үгүс ходуһата үрдүк сир буолан, быйыл от үүммэтэ. Онон кини мобильнай биригээдэни тэринэн, хайа эмэ улууска оттууругар кэпсэтии ыытабыт. Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтигэр мобильнай биригээдэлэри тэрийиигэ сайаапка түһэриэхпит. Улууспутугар 44 хаһаайыстыба 2000-ан тахса тн оттуохпут диэн сайаапкалаабыттара. Сүрүн ирдэбилэ 40 км ыраах буолуохтаах оттонор сир.
– Быйыл төрүөх хайдаҕый. Ынах, сылгы ахсаана хас буолла?
– Кыстыгы этэҥҥэ туораатыбыт. Ньирэйбит 82 %, кулунчук 67 % таҕыста. Төрүөх үчүгэйдик кэлэригэр от хаачыстыбата улахан тутулуктаах диэн бэлиэтиэм этэ. Ынахпыт 5600, сылгыбыт 7190 .
– Үүт туттарыытын былаана хайдаҕый?
– Быйыл төрүөх үчүгэй буолан, үүт туттарыыта эмиэ үчүгэй. От ыйын 1 күнүнээҕи көрдөрүүнэн, ааспыт сыллааҕар 100 тн элбэҕи туттаран иһэбит. Быйылгы былааммыт 2110 тн. Билиҥҥи туругунан ыаммыт үчүгэй буолан, ааҕынан көрөн бараммыт, объеммутун 190 тн эбэргэ министиэристибэҕэ сайаапка түһэрдибит.
– Сир оҥоруута барар дуо?
– Киэҥ хабааннаахтык да буолбатар, кыралаан дьарыктанабыт. Сыл ахсын 14-15 хаһаайыстыба биир сыллааҕы оту ыһаллар. Быйыл 170 гаа кэриҥэ эбиэс ыстыбыт. Талаҕы, дулҕаны астаран ходуһа таһаарыыга ылыстыбыт. Биир улахан үлэ Октябрьскайга барда. «Чэчир» хаһаайыстыба 100 гаа сири ыраастаата. Инникитин сири туһаҕа таһаарыыга үлэни салҕаан иһиэхпит.
– Түмүккэр тугу этиэҥ этэй?
– Өрүс уҥуор улуустар бары кэриэтэ сирдэрэ хатан, отторо үүммэтэх. Эбиитин аһыҥа ыспыт. Чугас эргин улуустарга эмиэ биир оннук. Онон өлгөм оту бэйэбит улууспут иһиттэн ыларга дьулуһуохтаахпыт. Биһиэхэ үрэх сирдэргэ от суох диир кыахпыт суох. Илиинэн оттоотоххо хайа баҕарар кыаллыан сөп. Тастан от тиэйиитигэр үп-харчы көрүллүө диэн билиҥҥитэ боппуруос турбат. Онон барыта бэйэбит илиибитигэр.
Горнай улууһун дьоно-сэргэтэ урукку да сыллартан үлэни өрө тутан кэлбитэ. Хайа баҕарар оттуур-мастыыр кыахтаахтар. Хороҕор муостааҕы, сыспай сиэллээҕи элбэтэргэ күөх сайын үтүөтүн туһанан, өлгөм үүнүүнү ылыахтара диэн эрэнэбин.
Вячеслав Алексеев